Drama/sandiwara

DRAMA

A.   Katrangan

Drama yaiku jinising cerita kang kajupuk saka cerita kang nyata. Dene kang dicritakake yaiku uriping manungsa. Mula saka iku, skenarione kudu bisa ditampa ing pikiran utawa kedadean kang dilakoni manungsa. Drama kaperang kaya ta:

1.  Drama sejarah, yaiku drama yang nyritakake babad / sejarah kang ana tokoh lan kadadeane.

2.   Melodrama yaiku drama kang nyritakake kasusahan utawa prihatin. Jinising iki akeh ditemoni ing sinetron utawa film seri televisi.

3.   Drama tragedi yaiku drama kang pungkasane kasusahan, tuladha: Romeo lan Juliet, Titanic.

4.   Drama komedi, yaiku drama kang ngemu bab kang lucu.

5.   Drama misteri yaiku drama kang njaga kawigatening kang nonton kanthi suspensel kang kenceng, umpamane tumindak kriminal utawa lelembut / horor.

6.   Drama action/laga yaiku drama kang akeh nontonake adhegan konfrontasi kanthi setting tradhisional, modern utawa fiksi ilmiah. Film drama iki akeh wong kang seneng.

Unsur-unsur drama

Drama kalebu seni ephemeral, tegese pagelaran kang dianakake ing wektu tinamtu lan dipungkasi ing wektu kuwi uga (satu waktu), amarga kadadean-kadadean kang digelar nggambarake kadadeyan-kadadeyan kang wis suwe lan kudu rampung ing sawijining wektu. Mulane kudu cetha karakteristik, purwa, madya lan wasanane. Sadurunge gawe drama, luwih dhisik kudu mangerteni unsur-unsur kang bisa mujudake sawijining drama, ing antarane yaiku tema, karakteristik, plot utawa alur, lan setting utawa latar.

1.    Tema

Tema bisa uga diarani premis, root idea, thought, aim, central idea, goal, driving force lan sapanunggalane. Kadhangkala panulis ngandharake tema kanthi cetha, nanging uga ana kang amung sinandi, ananging tema kudu digawe kanthi cetha, amarga tema minangka sasaran kang bakal digayuh dening panulis tumrap lakon-lakone.

Tema kuwi minangka amanat utama kang diandharake dening panulis utawa pengarang liwat karangane (Gorys Keraf, 1994). Tema bisa uga sinebut muatan intelektual ing sajroning lakon kalebu topik, ide utawa pesen, lan bisa uga sawijining kahanan (Robert Cohen, 1983). Adhy Asmara (1983) nyebutake tema minangka premis, yaiku intisari crita minangka landhesan kanggo nemtokake ancas crita. Kanthi mangkono bisa dijupuk dudutane tema yaiku ide dasar, gagasan utawa pesen kang ana ing sajroning naskah lakon, lan iki kang nemtokake arah mlakune crita.

Warna-warna tema drama ing antarane yaiku:

a.    Tema perjuangan

b.    Tema sosial dan kemanusiaan

c.    Tema katresnan

d.    Tema keagamaan

2.    Plot

Plot (alur) ana ing pagelaran drama duweni kalungguhan kang wigati. Bab iki gegayutan karo pola pengadegan ing pagelaran drama, lan minangka dasar struktur sakabehing lumakuning pagelaran.

Plot bisa kaperang adhedhasar babak lan adegan utawa lumaku terus tanpa diperang-perang. Plot minangka lumakune kadadean sajroning lakon kang terus lumaku nganti lakon kasebut rampung. Dadi plot minangka rantaman kadadean kang dumadi ing panggung. Perangan plot kadhangkala migunakake tipe sebab akibat kang kaperang dadi 5 yaiku:

a.    Eksposisi, yaiku nalika nepungake lan mratelakake andharan kang relevan, utawa menehi informasi ngenani prakara kang dialami utawa konflik ing karakter-karakter ing sajroning lakon.

b.    Aksi pendorong, yaiku nalika nepungake sumber konflik ing antara karakter-karakter.

c.    Krisis, yaiku andharan kang luwih cetha saka perjuangan karakter-karakter kanggo mrantasi konflik.

d.    Klimaks, yaiku proses identifikasi liwat tumindak (perbuatan) kang bisa asipat ala utawa argumentatif lan cara-cara liyane.

e.    Resolusi, yaiku proses manggonake maneh ing swasana anyar. Bagian iki minangka kedadeyan pungkasan saka lakon lan kadhangkala menehi wangsulan marang sakabehing prakara lan konflik kang dumadi.

3.    Karakter

Kanggo milih karakter bisa migunakake jeneng-jeneng saiki, tuladhane:

a. Nemtokake jeneng adhedhasar kahanan fisik paraga, tuladhane Anto peang, John ireng, Jaka petruk, lan sapanunggalane.

b. Nemtokake jeneng adhedhasar pagaweyane, tuladhane Karto blantik, Parman wedhus, lan sapanunggalane.

c. Nemtokake jeneng adhedhasar asal-usul dhaerah, tuladhane Hasim Bangka, Cici Tegal, lan sapanunggalane.

Aristoteles ngandharake teori ngenani karakter protagonis, antagonis lan tritagonis. Garis laku kang diandharake dening Aristoteles ing antarane:

1.    Protasis

Perangan wiwitan carita kang nduweni sikep protagonis kang nduweni motivasi (keinginan) tinamtu. Tokoh protagonis nduweni sipat sabar lan kebak pangapura. Tokoh antagonis nduweni sipat nesu, drengki, lan dhendham. Tokoh tritagonis nduweni sipat nyengkuyung (ndhukung) anane prakara, kaya ta tukang ngapusi, seneng mitenah, lan seneng nggoleki kaluputane wong liya.

2.    Epitasia

Ing perangan tengah protagonis ngadhepi tantangan, embuh kuwi saka kepenginane paraga liya, kahanan, utawa saka alam. Prahara iki bisa dumadi amarga paraga protagonis lan antagonis nduweni kapentingan kang padha. Parandene paraga tritagonis nambahi prahara saya gedhe amarga sipate kang seneng mitenah lan seneng nggoleki kaluputane wong liya.

3.    Catastasis

Ing perangan iki paraga protagonis lan antagonis terus panas, wekasane teka ing puncak prakara kang kerep sinebut klimaks. Paraga protagonis kang sabar lan kebak pangapura, tetep sabar sanajan oleh tekanan saka paraga antagonis kang seneng nesu lan pendhendham. Paraga antagonis ngetokake sakabehing kanepsone marang paraga protagonis lan bisa uga nganti dipilara dan pambudidaya kanggo mateni uga.

4.    Catastrophe

Perangan pungkasaning carita nasib paraga-paraga iki dadi kanca ing antarane protagonis lan antagonis. Paraga tritagonis uripe rekasa amarga pokale ora kasil. Ing pungkasaning carita iki uga ana kang dipungkasi kanthi ngambang, kanthi tragedhi lan uga happy ending.

4.    Setting

Ngenani setting utawa latar cerita yaiku kapan lan ana ngendi prastawa kuwi kedadeyan. Analisis setting lakon iki minangka pambudidaya kanggo mangsuli pitakonan apa kadadean kuwi ing njaba apa ing njero ruang? Kadadeyane ing wektu esuk, awan apa sore? Manawa kedadeyan ing njero ruang banjur ing ngendi panggonane? Jam pira kira-kira kadadeyane?Tanggal, wulan lan taun pira kadadeyane? Pitakonan-pitakonan kang kaya mangkono kuwi mau bakal bisa menehi gambaran kadadean lakon kang komplit (David Groote, 1997).

a.    Latar panggonan

Latar panggonan yaiku panggonan kang dadi latar prastawa lakon kuwi kadadeyan. Prastawa sajroning lakon kuwi minangka prastawa fiktif kang kaanggit dening kang nulis lakon. Miturut Aristoteles prastawa sajroning lakon kuwi minangka mimesis (tiruan) saka uriping manungsa sadina-dinane.

b.    Latar wektu

Latar wektu yaiku wektu kang dadi latar prastawa, adegan, lan babak kang kadadeyan.

c.    Latar prastawa

Latar prastawa yaiku prastawa kang nglatari adegan kang kadadeyan lan bisa uga kang nglatari lakon kuwi kadadeyan.

Wujud Drama

Naskah drama bisa dijupuk saka geguritan (pusi), cerkak, nyadur drama manca lan ngripta drama dhewe. Supaya luwih cetha bakal kaandharake kaya ing ngisor iki:

1.    Dramatisasi geguritan (puisi)

Tegese gawe naskah drama saka bentuk geguritan (puisi), tegese teks geguritan (puisi) kasebut diolah lan dikembangake dadi wujud pementasan drama kanthi karakterisasi kaya drama kang sanyatane.

2.    Dramatisasi cerkak

Dramatisasi cerkak minangka upaya kreatif nyalini wujud narasi fiksi dadi teks drama satemah bisa dipagelarake.

3.    Menyadur (nyalini) naskah drama asing

Nyadur bisa uga diarani nerjemahake dadi adaptasi teks kang nduweni latar budaya siji ing sajroning latar budaya liyane, utawa mindhahake konteks latar kang siji marang konteks liyane, kanthi sarat:

a.    Plot crita ora oleh owah

b.    Karakterisitik ing sakabehing teks ora oleh owah

c.    Latar budaya kang digunakake minangka latar crita kudu wutuh satemah asil saduran mujudake satu kesatuan crita kang becik lan ora amung ganti jeneng paraga lan latar panggonane wae.

d.    Prakara-prakara kang ana ing sajroning teks asli kudu nduweni sipat bisa ditampa ing konteks budaya kang diadaptasi.

4.    Ngripta drama dhewe

Ngripta drama dhewe pancen diprayogakake ing sajroning pembelajaran nulis naskah drama. Amarga saliyane kaprigelan nulis naskah drama bisa kaasah, uga bisa ngembangake imajinasi kang minangka kanggo modal ing sajroning ngripta karya seni.

Langkah-langkah gawe naskah drama, ing antarane:

1.    Nemtokake tema. Tema bisa saka pengalaman uripe wong liya utawa pengalaman uripe dhewe kang nabet ing ati.

2.    Nemtokake kontemplasi. Tema kang wis oleh, banjur dihayati ing rasa pangrasa

3.    Wawan rembug (tanya jawab) karo wong liya. Golek informasi sakomplit-komplite. Manawa perlu gawe cathetan-cathetan cilik asile wawan rembug kasebut.

Ing sajroning gawe naskah drama, kudu nggatekake bab-bab ing ngisor iki, ing antarane:

a.    Anatomi drama

Naskah drama padatane diperang dadi babak-babak. Babak yaiku perangan naskah drama kang ngrangkum sakabehing prastawa kang kadadeyan ing panggonan lan urutan wektu tinamtu. Drama sak naskah padatane kaperang dadi pirang-pirang babak, nanging ana uga kang amung sababak. Drama kang amung ana sababak biasane diarani drama satu babak. Sababak padatane kaperang dadi pirang-pirang adegan. Adegan yaiku perangan saka babak kang batese ditemtokake dening owah-owahaning prastawa gegayutan karo teka lan lungane sak paraga utawa luwih ing pentas.

1.    Prolog

Perangan wiwitan saka naskah drama. Prolog isine bisa siji utawa luwih katrangan, panemu pengarang bab crita kang arep digelar.

2.    Dialog

Perangan naskah drama kang awujud pacelathon ing antarane paraga siji lan sijine. Perangan iki isine jeneng-jeneng paraga lan pacelathone.

3.    Pandom (Petunjuk pengarang)

Pandom (Petunjuk pengarang) yaiku perangan naskah drama kang menehi andharan marang kabeh paraga, tuladhane sutradara, paraga, penata artistik ngenani kahanan, suasana, prastawa utawa tingkah laku lan sipat paraga sajroning drama. Padatane pandom (petunjuk pengarang) dipanggonake ing sajroning tandha kurung utawa dicithak miring.

4.    Epilog

Epilog manggon ana ing pungkasan naskah drama. Epilog padatane isine dudutan pengarang ngenani crita kang ngemu pitutur utawa pesen.

b.    Wujud penyajian naskah drama

Ing sajroning pangrembakaning teknologi, penyajian naskah drama kang diwujudake minangka media tontonan utawa media hiburan satemah ana jinis-jinis drama kang ana ing televisi lan radio.

1.    Drama panggung

Drama panggung yaiku drama kang digelar ing panggung. Naskah drama kudu digawe sabecik-becike supaya migunani ing pangrembakane setting sabanjure.

2.    Drama radio

Drama radio yaiku drama kang lumantar media radio. Drama iki mentingake dialog, amarga amung bisa ngrungokake, ora bisa nonton gerak para paragane. Mula naskah drama radio kudu kebak ilustrasi musik kanggo nyengkuyung setting lan gerak paragane.

3.    Drama televisi

Drama televisi yaiku drama kang mediane liwat televisi. Drama televisi kerep diarani sinetron. Saiki akeh banget drama televisi. Nulis drama televisi meh padha karo nulis naskah film layar lebar, amarga teknike padha. Naskah drama uga sinebut skenario.